Hulíng Páalam

(Jose Rizal)

(Translated By Andres Bonifacio)


Pinípintuho kóng bayan ay páalam,
lupang iníirog ng sikat ng araw,
mutyáng máhalagá sa dagat silangan,
kaluwálhatiang sa ami’y pumanaw.

Masayáng sa iyó’y aking idúdulot,
ang lantá kong buhay na lubháng malungkót,
magíng maringal man at labis alindóg,
sa kagálingan mo ay akin díng handóg.

Sa pakíkidigma at pamímiyapis,
ang alay ng ibá’y ang buhay na kipkíp,
waláng agám-agam, maluwág sa dibdíb,
matamis sa pusò at di ikáhapís.

Saán man mautás ay dî kailangan,
cipres ó laurel, lirio ma’y patungan,
pakíkipághamok, at ang bíbitayan,
yaón ay gayón din kung hilíng ng bayan.

Akó’y mamámatáy, ngayóng namámalas,
na sa silanganan ay namámanaag,
yaóng maligayang araw na sísikat,
sa likod ng luksáng nágtabing na ulap.

Ang kulay na pulá kung kinákailangan,
na maítina ko sa iyóng liwáyway,
dugô ko’y isaboy at siyáng ikináng,
ng kisláp ng iyóng maníngning na ilaw.

Ang aking adhikâ sapúl magkáisip,
ng kasálukuyang bata pang maliít,
ay ang tanghalíng ka at mínsang másilip,
sa dagat silangan hiyas na marikít.

Natuyô ang luhang sa matá’y núnukál,
taás na ang noó’t waláng kapóotan,
waláng bakás kunót ng kapíghatian,
gabahid man dungis niyóng kahíhiyán.

Sa kabúhayan ko ang laging gunitâ,
maningas na aking ninánasâ-nasâ,
ay gumínhawa ka ang hiyás ng diwâ,
pághingang pápanaw ngayóng bigláng-bigla.

Iká’y gumínhawa lakíng kagándahang,
akóy málugmok, at ikáw ay mátanghál,
hiningá’y malagót, mabuhay ka lamang,
bangkay ko’y masilong sa iyóng kalangitán.

Kung sa libingan ko’y tumubong mámalas,
sa malagóng damô mahínhing bulaklak,
sa mga labì mo’y mangyaring ilapat,
sa káluluwá ko halík ay igawad.

At sa aking noó nawá’y ipáramdám,
sa lamíg ng lupà ng aking libingan,
ang init ng iyóng pághingáng dalisay,
at simoy ng iyóng pággiliw na tunay.

Bayaang ang buwán sa aki’y ititig,
ang liwanag niyáng lamlám at tahimik,
liwayway bayaang sa aki’y ihatíd,
magaláw na sinag at hanging hagibis.

Kung sakásakaling bumabáng humantóng,
sa krus ko’y dumapo kahit isáng ibon,
doón ay bayaan humuning hinahon,
at dalitín niyá payapang panahón.

Bayaan ang ningas ng sikat ng araw,
ulá’y pasingawín noóng kainitán,
mágbalík sa langit ng buong dalisay,
kalakip ng aking págdaíng na hiyáw.

Bayaang sino man sa katotong giliw,
tangisang máagang sa buhay págkitíl,
kung tungkol sa akin ay may manálangin,
idálangin, bayan, yaríng pagkáhimbing.

Idálanging lahát yaóng nangámatáy,
na nágtiís hirap na waláng kapantáy,
mga iná naming waláng kapalaran,
na iníhihibík ay kapíghatian.

Ang mga bao't pinápangulila,
ang mga bilanggóng nagsísipágdusa,
idalangin namáng kaniláng makitâ,
ang kalayaan mong ikagíginhawa.

At kung ang madilim na gabíng mapangláw,
ay lumaganap na doón sa libinga’t,
tanging mga patáy ang nangáglalamay,
huwág bagábagín ang katáhimikan.

Ang kanyáng hiwaga’y huwág gámbalain,
kaipalá’y mariníg doón ang tagínting,
tunóg ng gitara’t salterio’y mágsalíw,
ako, bayan yaó’t kitá’y áaliwín.

Kung ang libingan ko’y limót na ng lahát,
at walâ ng kurus at batóng mábakás,
bayaang linangín ng taong masipag,
lupà’y asárolín at kahoy ay ikalat.

Ang mga butó ko ay bago matunaw,
máuwí sa walâ at kusang maparam,
alabók ng iyóng latag ay bayaang,
siyá ang bábaláng doó’y makípisan.

Kung magkágayón ma’y, áalíntanahín,
na akó sa limot iyóng ihabilin,
pagká’t hímpapawíd at ang pánganorin,
mga lánsangan mo’y aking lílibutin.

Matining na tunóg ako sa diníg mo,
ilaw, mga kulay, masamyóng pabangó,
ang ugong at awit, pághibík sa iyó,
págasang dalisay ng panánalig ko.

Bayang iníirog, sakít niyáring hirap,
katágalugan kong pinakáliliyág,
dinggín mo ang aking pagpápahimakás,
diyá’y íiwan ko sa iyó ang lahát.

Akó’y patútungo sa waláng busabos,
waláng umíinis at berdugong hayop,
panánalig doó’y dî nakásasálot,
si Bathala lamang doó’y haring lubós.

Páalam, magulang at mga kapatíd,
kapilas ng aking kalúluwá’t dibdíb
mga kaíbigan, bata pang maliít,
sa aking tahanan dî na másisílip.

Pág-papásalamat at nápahingá rin,
páalam estrangherang kasuyò kó’t alíw,
páalam sa inyó, mga ginígiliw,
mamatáy ay siyáng pagkákagupiling!